Waterveiligheid

Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat het Rotterdamse havengebied op dit moment goed beschermd is. De haven ligt grotendeels buitendijks, maar de haventerreinen zijn relatief hoog boven zeeniveau aangelegd en worden deels beschermd door stormvloedkeringen. Alleen bij uiterst extreme weersomstandigheden krijgen enkele bedrijven te maken met enige wateroverlast. In vergelijking met andere internationale havens is onze haven dan ook erg waterveilig.

De pilot is een gezamenlijk initiatief van het Havenbedrijf Rotterdam, Gemeente Rotterdam en het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) en Rijkswaterstaat en is uitgevoerd in nauwe samenwerking met bedrijven, nutsbedrijven en Deltalinqs. De pilot is uniek omdat voor het eerst het Havenbedrijf Rotterdam, overheden én het havenbedrijfsleven samen hebben onderzocht wat de mogelijke gevolgen van de klimaatverandering kunnen zijn voor buitendijks havengebied

Het ministerie van IenM en het Havenbedrijf Rotterdam hebben gezamenlijk de pilot bekostigd met het oog op het economische belang en de aanwezigheid van vitale en kwetsbare functies in het gebied.

Waarom een pilot Waterveiligheid?

Werken aan een veilige en duurzame haven is een continu proces in de Rotterdamse haven. Dat betetekent ook werken aan een ‘waterveilige’ haven. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel en neemt de kans op overstromingen toe. In het “Advies Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden” uit 2014 staat dat onderzoek nodig is om bewoners en bedrijven in de regio Rotterdam ook in de toekomst te beschermen tegen overstromingen. Dat onderzoek is In vier buitendijkse gebieden gedaan; het historisch havengebied Dordrecht, Noordereiland en Merwe-Vierhavens en de Botlek.

Waarom de Botlek?

De pilot Waterveiligheid Botlek is onderdeel van het Deltaprogramma. Zowel vanuit de Rotterdamse Adaptatie Strategie (RAS) als vanuit het Deltaprogramma Rijnmond Drechtsteden is een aantal gebieden benoemd waar de kans op overstroming door klimaatverandering toeneemt. Daarbij werd de noodzaak ingezien voor de ontwikkeling van een gezamenlijke adaptatiestrategie.

Type bedrijvigheid

De pilot Waterveiligheid Botlek richtte zich op een deel van het havengebied (Botlek en Vondelingenplaat). Het Botlekgebied is een gebied met grote economische belangen op regionaal, nationaal en internationaal niveau. Er zijn veel (petro)chemische bedrijven gevestigd en het is een knooppunt van veel bovenregionale activitetien met achterlandverbindingen via spoor, weg en over water naar Zuidwest-Europa. Een uitgebreid netwerk aan pijpleidingen biedt een veilige, efficiënte en milieuvriendelijke transportoplossing voor natte bulk, zoals ruwe olie en olieproducten. Pijpleidingen vormen verbindingen tussen bedrijven in de haven onderling, en de haven staat per pijpleiding ook in verbinding met belangrijke bestemmingen in Nederland, België en Duitsland.

Het type bedrijvigheid en de aanwezigheid van kwetsbare infrastructuur in combinatie met de buitendijkse ligging aan rivieren en zee, maakte het, ondanks de beschermde ligging, wenselijk te onderzoeken wat de mogelijke gevolgen kunnen zijn. Het ligt op een locatie die deels beschermd is door keringen en deels in open verbinding staat met zee.

Hoewel het havengebied grotendeels buitendijks ligt, is het een hooggelegen gebied. In het gebied ligt de Maeslantkering, die samen met de Hartelkering en de dijkring Rozenburg de Europoortkering vormt. Bij hoge waterstanden (NAP +3 meter en hoger) worden de keringen gesloten en is het achterland beschermd.

In tegenstelling tot binnendijkse gebieden zijn voor buitendijkse gebieden geen nationale waterveiligheidsnormen opgesteld. Voor buitendijks gebied geldt een eigen risico voor mogelijke overstromingsgevolgen. Bewoners en bedrijven zijn dus zelf verantwoordelijk voor te nemen maatregelen om de gevolgen te beperken en voor de eventuele gevolgen van een overstroming. Met de pilot willen we ook bereiken dat de bedrijven zich meer bewust zijn van de mogelijke risico’s van de klimaatverandering.

Afhankelijk van de mate van klimaatverandering voorspelt het KNMI tot 2100 een stijging van de zeespiegel tussen de 35 en 85 cm. Bij het onderzoek is rekening gehouden met de impact van de verwachte klimaatverandering.

Maeslantkering

Hierbij hoort de kanttekening dat de Maeslantkering een faalkans van 1:100 heeft. Dit betekent dat bij 100 sluitingen de kering statistisch gezien gemiddeld één keer niet zal sluiten, bijvoorbeeld vanwege een technisch mankement. De open verbinding met zee is vanuit het Hartelkanaal en het Calandkanaal, aan de zuidzijde en westzijde van het pilotgebied. Wanneer de zeewaterstanden in de toekomst zeer hoog zouden worden, kan het water vanuit het Hartelkanaal en Calandkanaal in de richting van de Nieuwe Waterweg stromen, dus over het Botlekgebied. Dit kan schade aan bedrijven en kwetsbare infrastructuur tot gevolg hebben.

Langs het Hartelkanaal ligt ook nog de Tuimelkade, die in 1996 is aangelegd toen het Hartelkanaal de open verbinding met zee kreeg. De Tuimelkade levert extra bescherming, maar heeft geen formele status en is in beheer van het Havenbedrijf Rotterdam.

Resultaten

Om het havengebied ook in de toekomst waterveilig en duurzaam te houden, onderzochten we de mogelijke overstromingsrisico’s en hoe we die op een acceptabel niveau kunnen houden of naar een acceptabel niveau kunnen brengen. Samen met het betrokken havenbedrijfsleven hebben we gewerkt aan de ontwikkeling van een aanbevolen adaptatiestrategie waarbij het vooral ging om ‘joint fact finding’, bewustwording creëren en kennis ontwikkelen en delen.

De resultaten van de pilot leveren een bijdrage aan de ‘Strategische adaptatie agenda Buitendijks”. Het eindrapport beschrijft aanpassingen en maatregelen (adaptatiestrategie) om de gevolgen van een overstroming te voorkomen of te beperken en zo het gebied in de toekomst te beschermen.

Uit de resultaten blijkt dat er bij een mogelijke toekomstige overstroming vooral economische schade is. Die bestaat vooral uit directe schade aan gebouwen, installaties en andere voorzieningen en uit indirecte schade doordat de bedrijfsvoering stil komt te liggen en/of aanwezige infrastructuur niet optimaal kan worden gebruikt. De kans op milieuschade is gering en slachtoffers zijn er niet of nauwelijks.

De indirecte schade is in sommige gevallen gebiedsoverstijgend. Niet alleen is er grote onderlinge samenhang en afhankelijkheid tussen de verschillende activiteiten in het Botlekgebied, maar ook met de omliggende havengebieden en daar buiten (bijvoorbeeld in regio’s als Schiphol en Chemelot). De economische schade is sterk afhankelijk van de locatie van de overstroming en het type bedrijf. De pilot heeft een aanbevolen adaptatiestrategie opgeleverd die bestaat uit o.a. preventieve gebiedsmaatregelen, klimaatrobuuste ontwikkeling van nieuwe terreinen, noodplannen op de schaal van bedrijf en gebied. Een aantal onderdelen en/of deelgebieden van de pilot Waterveiligheid Botlek wroden in 2017 meer gedetailleerd onderzocht.

Het onderzoek is in 2017 op vergelijkbare wijze voortgezet in de havengebieden Waal- & Eemhaven en het Merwevierhavengebied.

Afwegingskader

Wat mag als een ‘acceptabel risico’ beschouwd worden? In het geval van buitendijks gebied is dit geen eenvoudige vraag.
Om gezamenlijk de risico’s op overstromingen, waarbij meerdere partijen (publiek en privaat) zijn betrokken, te kunnen beoordelen, is een eigen afwegingskader ontwikkeld.
Daarvoor zijn de gangbare (publieke) afwegingskaders voor risico’s (waterveiligheid en externe veiligheid) gebruikt. Deze aanpak is getoetst en aangescherpt door gebruikers en experts en leidde tot een eerste voorstel voor acceptabele faalkansen op basis van slachtoffers, schade en milieu. We zullen het afwegingskader verder ontwikkelen.

Duiding resultaten

In de pilot zijn de best beschikbare modellen en gegevens gebruikt. Desondanks zijn er nog veel aannames en onzekerheden in de verschillende gebruikte methodieken. Anders dan bij binnendijks gebied is dit een relatief nieuw thema. Dit beïnvloedt de resultaten, die dan ook als een eerste indicatie gezien moeten worden.

Overstromingen in het Botlekgebied hebben ook belangrijke gevolgen voor de crisisbeheersing. Ondergelopen terreinen zijn bijvoorbeeld niet of slecht bereikbaar voor hulpdiensten. Ook beperkt een overstroming van de A15 de evacuatiemogelijkheden van de omliggende dijkringen (Rozenburg, Voorne-Putten). De pilot heeft bij de deelnemende bedrijven en overheden veel inzichten opgeleverd die helpen de crisisbeheersing te verbeteren.

Heeft u een vraag over de pilot Waterveiligheid Botlek? Neem contact met ons op via e-mail: waterveiligheidbotlek@portofrotterdam.com

Daarnaast zijn de volgende partijen betrokken in het project:

• Bedrijven in het Botlekgebied en de Waal-/Eemhaven
• Deltalinqs
• Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie – Vitaal en Kwetsbaar.
• Waterschap Hollandse Delta
• DCMR
• Provincie Zuid Holland
• Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond
• Nutsbedrijven
• Brancheorganisaties (VNCI, TLN, etc.)
• Spoor-en wegbeheerders

Onderzoek Waal- Eemhaven

In het derde kwartaal van 2017 heeft de pilot waterveiligheid Botlek een vervolg gekregen. Samen met de in het gebied gevestigde bedrijven onderzoeken we momenteel het Waal- Eemhavengebied op waterveiligheidsrisico’s. Het Waal- Eemhavengebied ligt buitendijks, het is een hooggelegen gebied en wordt deels beschermd door de Maeslantkering.

In buitendijks gebied zijn bewoners en gebruikers zijn zelf verantwoordelijk voor te nemen maatregelen om schade door overstroming te voorkomen en/of te beperken. Zeespiegelstijging en veranderingen in de bedrijvigheid in het gebied kunnen de overstromingsrisico’s veranderen.

Bewustwording

Doel van het onderzoek is net als bij de pilot Botlek om ook hier bij gebruikers van het gebied bewustwording en het gevoel van eigen verantwoordelijkheid te vergroten. Rekening houdend met klimaatscenario’s ontwikkelen we samen met hen een adaptatiestrategie om met overstromingsrisico’s om te gaan. We brengen de overstromingskansen- en gevolgen in beeld, wegen risico’s af en inventariseren en selecteren maatregelen.

Mei 2017 hebben we de gebruikers van de Waal- Eemhaven een enquête gestuurd over waterveiligheid en het verzoek mee te werken aan het onderzoek hiernaar. Met diegenen die hierop positief reageerden zijn we de eerste workshop gestart waarbij de uitgangspunten voor de adaptatiestrategie, dat wil zeggen overstromingsrisico’s, de afweging en mogelijke maatregelen, zijn getoetst met de belanghebbenden.

Ervaringen in andere buitendijkse gebieden wijzen uit dat er bij een overstroming vooral economische schade is. Dat geldt ook voor dit gebied. De mogelijke economische schade voor het gebied is in kaart gebracht. Het risico op slachtoffers in het gebied is nihil. Door de aard van de aanwezige bedrijven speelt milieuschade nauwelijks een rol.

Begin 2018 is het onderzoek afgerond.

Hoe hoog komt het water?

Op de hoogwaterkaart Rotterdam kunt u zien tot waar het water mogelijk rijkt bij een verwachte waterstand. Voor de waterstanden in het havengebied gebruikt u de kaart van Rijkswaterstaat. Ook kunt u de hoogte van de grond rond uw bedrijfspand opvragen.